A evidencia científica pon en dúbida a necesidade de utilizar filtros para protexerse da iluminación das pantallas do móbil e do portátil
27 outubro 2025
Na información sobre saúde, cada certo tempo salta aos medios unha nova panacea ou un novo perigo a evitar. As mensaxes calan grazas á publicidade cando as compañías descobren que poden ser rendibles nos seus produtos. Pero sempre é aconsellable preguntarse: baséanse en evidencia científica consistente?
Un dos devanditos contidos é o prexuízo da luz azul e os beneficios das lentes ou os cosméticos que a bloquean. Realmente esta luz é tan daniña, e tan saudables os sistemas que a filtran? Isto é o que di a ciencia.
A luz azul é a de lonxitude de onda máis pequena (400-500 nanómetros) e maior enerxía das cores do arco da vella que compoñen a luz visible, polo que penetra máis no interior do ollo. A onda curta fai que tamén se disperse máis no choque coas moléculas da atmosfera, motivo polo cal vemos o ceo desa cor.
A luz natural do sol regula o noso ritmo circadiano, o ciclo que mantén a alternancia do organismo entre o modo día e noite, cada un cos seus equilibrios hormonais que nos permiten estar activos nas horas de luz e durmir cando escurece. O reloxo biolóxico regúlase pola vía que conecta a retina do ollo coas estruturas cerebrais do control hormonal. A luz azul, maioritaria na luz solar, favorece a atención, o ánimo e a capacidade de reacción, polo que cumpre unha función vantaxosa en condicións normais.
Por que pode ser perniciosa
Antigamente a nosa actividade e exposición á luz viñan marcadas polo horario solar. Pero ademais do cambio de hábitos nos tempos modernos, que nos expón a un exceso de luz pola noite, a tecnoloxía actual críbanos con máis luz azul: as lámpadas fluorescentes e as LED emiten máis luz azul que as tradicionais lámpadas incandescentes, ao que se une unha gran dose desta luz das pantallas dos dispositivos dixitais como smartphones, tablets, computadores portátiles e televisores.
A luz nocturna afecta o sono, o que se vincula con trastornos como a diabetes ou a enfermidade cardiovascular. En particular, a luz azul é a máis nociva; prexudica o sono, a saúde ocular e o benestar xeral.
Esta suprime a secreción de melatonina, hormona que propicia a transición ao modo noite e ao sono, o dobre que a luz verde. Ademais, produce fatiga visual, a chamada síndrome visual informática.
Canto dano provocan as pantallas?
Todo o anterior xustifica a preocupación pola luz azul das pantallas como un factor de risco para a saúde. Pero sendo isto certo, unha cuestión é a existencia destes efectos e outra moi diferente a súa dimensión: de que magnitude son os prexuízos da luz azul?
En realidade, as investigacións tenden a coincidir en que os efectos son máis ben pequenos. En 2024, unha revisión de 11 estudos experimentais concluíu que quen usaba pantallas antes de deitarse só tardaban 2,7 minutos máis en durmirse que quen non o facían, e isto tampouco afectaba o tempo total de sono nin á súa calidade.
Segundo a coautora da revisión Chelsea Reynolds, da Universidade Flinders en Australia, “a mensaxe de que a luz azul das pantallas dificulta o sono é esencialmente un mito, aínda que un moi convincente”. Naturalmente, outra situación distinta é a de quen cambia o tempo de sono por tempo de pantalla.
Reynolds engade que as pantallas só emiten de 80 a 100 lux (unha medida do nivel de iluminación), mentres que para ter un efecto na produción de melatonina deberían alcanzar entre 1.000 e 2.000 lux. No fondo, a cantidade de luz azul das pantallas é ridícula fronte á da luz natural solar.
Por outra banda e segundo o experto en optometría Phillip Yuhas, da Universidade Estatal de Ohio, a causa da fatiga visual polo uso de pantallas non é a luz azul, senón o propio abuso das pantallas e os seus efectos; por exemplo, a redución do pestanexo seca e irrita os ollos. Yuhas engade que os estudos nos cales se atoparon lesións na retina dos roedores pola luz azul non son aplicables aos humanos, polas diferenzas na estrutura ocular duns e outros.
Utilidade dos filtros de luz azul
Dado que os datos actuais non revelan prexuízos importantes atribuíbles para o efecto da luz azul nos ollos, cabe preguntar se merece a pena usar filtros bloqueantes como os que levan moitas lentes. Numerosos estudos puxeron a proba as propiedades destas lentes. O veredicto: non hai evidencias concluíntes de que proporcionen ningún beneficio.
Como exemplo recente e extenso, unha ampla revisión repasou todos os ensaios clínicos relevantes que avalían as lentes bloqueadoras. Pero a directora desta revisión, a experta en optometría e científica da visión Laura Downie, da Universidade de Melbourne, aclara: a maioría destas lentes en realidade só reducen a transmisión de luz azul entre un 10% e un 15%.
“En xeral, baseándonos nos datos clínicos publicados, relativamente limitados, a nosa revisión non apoia o uso de lentes con filtro de luz azul para reducir a fatiga visual polo uso de dispositivos dixitais”, conclúe Downie. “Non está claro se estas lentes afectan á calidade da visión ou ao sono, e non se poden extraer conclusións sobre posibles efectos na saúde da retina”. Downie engade que todo isto se refíre aos adultos; “aínda non sabemos se os efectos son diferentes para os nenos”, advirte.
Que recomendan os expertos
“O meu consello é: non creas todo o bombo publicitario da luz azul e non gastes cartos en produtos que non necesitas”, afirma Yuhas. O que el e outros expertos recomendan é máis sinxelo e alcanzable: se traballamos fronte a unha pantalla, procurar manter un ritmo normal de parpadeo, descansar a vista a intervalos segundo a chamada regra do 20/20/20 —cada 20 minutos, mirar durante 20 segundos a un obxecto a 20 pés (6 metros)—, e hidratar os ollos con bágoas artificial se é preciso; revisarnos e graduarnos a vista, e utilizar as lentes; pola noite, evitar as pantallas dúas ou tres horas antes de durmir; se necesitamos unha luz nocturna, empregar luz vermella tenue. E por suposto, expoñernos á luz natural durante o día.
Non se trata só dos ollos e, a través deles, da regulación hormonal do reloxo biolóxico; tamén se di que a pel pode sufrir pola exposición á luz azul, e certos cosméticos anúncianse como eficaces contra a devandita agresión.
A pesar de que diversos estudos se centran nas pantallas dos dispositivos, a inmensa maioría da luz azul á que se expón o noso corpo provén do sol. En palabras do fotobiólogo Ludger Kolbe, da compañía de cosméticos Beiersdorf, a exposición da pel á luz azul durante toda unha semana a 30 centímetros dunha pantalla equivale a só un minuto baixo o sol do mediodía de verán en Hamburgo: “Comparadas coas emisións da luz azul natural do sol, as da luz azul artificial son virtualmente indetectables”.
A posibilidade da deterioración da pel pola luz azul está xustificada: é a máis próxima á ultravioleta no espectro visible, tamén con alta enerxía, e penetra máis profundamente na pel.
Segundo o dermatólogo Michael Freeman, da Universidade Bond de Australia, “a evidencia do impacto da luz azul na pel aínda está a emerxer”. Pero os posibles efectos inclúen estrés oxidativo, manchas, engurras e envellecemento, e mesmo proponse que as células da pel teñen o seu propio reloxo biolóxico interno que se pode ver afectado.
Como os protectores solares, algúns cosméticos conteñen compostos que bloquean a luz azul ou a absorben, ou ben substancias antioxidantes cuxo fin é evitar o dano. Con todo, a miúdo o único aval da eficacia destes produtos é a publicidade da propia marca. Segundo Freeman, “aínda que os cosméticos para protexer contra a luz azul son prometedores, se necesitan máis probas para determinar se funcionan”.
Derivado de GCiencia
